Hoe houden we korte ketens echt lokaal?

Food Value zet als enige een sociaal platform neer waarin het landschap centraal staat

De meeste ondernemers die hard werken om lokaal, duurzaam geteeld voedsel in steeds meer boodschappentassen te laten belanden hebben het hart op de goede plek. Ze werken keihard en zien nu, geholpen door de coronacrisis, eindelijk de eerste echte succesjes ontstaan. Eindelijk beginnen consumenten bewuster te worden, en ontstaan er goede contracten met grotere afnemers. Eindelijk krijgt de korte keten die schaal die het tot een gezonde financierbare exercitie kan maken. Maar toch zien wij, juist nu, best wel wat alarmbellen afgaan. Juist nu die eerste succesjes er zijn, wordt er ook ineens veel meer kapitaal in de keten gestoken. En, over het algemeen wil kapitaal, in ruil voor haar geld, invloed en tegenwoordig ook de rechten over de online platformdata.

Veel lokale keteninitiatieven zijn de nieuwe groothandel

Het doel van de meer ideëel opgezette korte keten initiatieven, Food Value incluis, is niet alleen om de markt voor lokaal voedsel te vergroten, maar ook om ecologische boeren te versterken, CO2 uitstoot en verpakkingen te verminderen, bio-diverse voedsellandschappen te stimuleren, boeren meer macht te geven over hun prijs en de compleet verloren gegane band tussen producent en consument te versterken.

De praktijk is vaak lastig. Vaak zijn initiatieven niet zakelijk genoeg, of krijgen niet genoeg markt of schaal, of bieden de consument te weinig gemak.

De initiatieven die het laatste jaar sterk zijn komen bovendrijven zijn initiatieven die lokaal voedsel heel goed als een consumentengemak-concept neerzetten. De consument krijgt mooie producten, met een mooie boodschap en ze halen ook een hele stap uit de keten weg. Maar organisatorisch gedragen deze initiatieven zich als een heel gewone groothandel en laten ze dat streekgebonden, sociale, landschappelijke deel helemaal liggen. Anders gezegd: ze verkopen de consument zeker een goed product en ook een goed gevoel, maar lokaal is vaak een vaag en zeker niet een echt gebiedsgebaseerd concept. De boer zelf is vaak niet meer dan een foto en een naam en wordt niet met zijn klant verbonden. Ook over duurzaamheid kun je dat zeggen: de consument koopt kant en klare boxen, heel makkelijk, heel smakelijk, heel gezond, maar tamelijk vaag wat betreft oorsprong, landschap, afzender en transport.

En daar komt het data-aspect nog bovenop. In hoeverre worden boeren die aan dergelijke initiatieven meedoen aan het stuur gezet? Ze krijgen een betere prijs dan in de reguliere, lange keten, maar zijn nog steeds geen onderdeel van die keten. Hun naam staat er bij, maar ze weten niets van de klant, hebben er ook geen contact mee en kennen hem of haar niet.

Wat is hier het gevaar? Het gevaar heet groei. Boerschappen, Crisp, Local Heroes, Pieter Pot zijn een aantal van de concepten die op dit moment snel aan het doorgroeien zijn naar nationale schaal en die de aangesloten ondernemers zeker meer markt geven, maar wel via hen, dus via de nieuwe winkel. En hierdoor, zo vinden wij, ontstaat er een nieuw single point of entry die opnieuw de boer of producent of winkelier niet zelf aan het roer zet, opnieuw eigenaar wordt van de klantdata, waar zoveel geld in zit dat de groeiwens heel makkelijker belangrijker wordt dan de oorspronkelijke waardes en ja, waar zijn we als maatschappij dan? Precies. Terug bij af.

Food Value draait de online platformeconomie om

Food Value is georganiseerd als een coöperatie waarvan korte-keten groepen, boeren, grote afnemers en financiers lid kunnen worden. Food Value ontwikkelt en beheert de software en beheert het eigenaarschap van alle klantdata. Iedere producent die ofwel direct, ofwel via een Food Value groep is aangesloten kan er zeker van zijn dat hij of zij ziet wie er bij hem koopt en mag die data als de zijne beschouwen. Ook de prijzen in de winkel worden door de producenten zelf bepaald. Food Value en de aangesloten groepen worden wel mede-eigenaar van de metadata. Dit is de data die niet tot personen is te herleiden. Samen bepalen de leden wat er met die data mag gebeuren.

Dus, waar een leverancier bij Bol.com juist niks met die data mag, waar een eigenaar van  een huisje op Airbnb geen eigenaar is van zijn sterren, waar algoritmes bepalen wie boven komt drijven, is bij Food Value de norm precies andersom: de producent zit aan het stuur, de groep en daarboven Food Value leveren diensten zoals logistiek, marketing, sales, shop en software en samen deel je de ontwikkelkosten, de kennis en de data.

We werken hier nu vier jaar aan. We hebben inmiddels drie grote groepen ingericht en ook geleerd van wat niet werkte. Wij weten nu dat we alleen met producenten en regiogroepen willen werken die ook deze waarden ondersteunen. Een korte-keten initiatief dat dus wil opereren als zo’n hierboven beschreven groothandel kan beter kiezen voor andere software en een ander concept. We leerden dus ook dat je soms nee moet zeggen om echt ja te kunnen zeggen.

We hebben ook geleerd, in de Betuwe, hoe belangrijk het is dat een lokale keten geworteld is in de regio, in het landschap, en ontdekt dat een korte keten dan heel snel meer wordt dan alleen die webshop. PuurBetuwscreëert matches tussen landeigenaren en nieuwe (groente)boeren, leidt producenten op, wordt steeds meer een interessante partner voor banken en zo ontstaat er snel steeds meer. Een korte keten, zo hebben we geleerd, is veel meer dan alleen samenwerken in een nieuwe marktplaats. Het gaat om verbinding, over samenwerken, markt ontwikkelen, verhalen vertellen, logistieke schaal maken, sociale werkgelegenheid creëren, bewustwording, evenementen, educatie en, natuurlijk om voor de waanzinnige lekkere producten die de streek gezicht geven steeds meer lokale markt te creëren en dat steeds meer land in de regio voedsel gaat leveren voor een echt lokale en gezonde consument die daar trots op is en zich ermee verbonden voelt.

Dit is nog maar het begin: echte lokale ketens als start van een voedseltransitie.

Ook Food Value wil groeien. Want dat is keihard nodig. Klimaat, biodiversiteit, voedselgezondheid. In al deze crises staat hoe we met ons voedsel omgaan centraal. Hoeveel soja uit de Amazone kan ons voedingspatroon nog aan? Hoeveel verlies van insecten, weidevogels, en bodemkwaliteit kan onze landbouw nog dragen? Met Food Value willen we oude en nieuwe boeren, verwerkers, consumenten, grotere afnemers, gemeentes en nieuwe logistieke spelers op weg meenemen naar een nieuw voedsellandschap. Dat onvergelijkbaar veel mooier, gezonder en smakelijker is dan het oude. Waarin gewasbescherming overbodig wordt, waarin kunstmest en drijfmest voor altijd tot het verleden behoren en waar weer gewassen worden geteeld primair voor de lokale markt en minder voor de export.

Wij weten ook dat het een reis is. En dat iedere producent die op dag 1 besluit te willen leveren aan de korte keten vaak nog lang niet bezig kan zijn met stap 2 of 10. Maar als je samen op reis gaat en elke dag een stapje zet en beloond wordt door consumenten en afnemers uit de stad net naast de deur en voelt dat je niet opnieuw in een zelfde marktfuik loopt waar je als boer al zo lang in zit, dan wordt het reizen leuk en stimulerend in plaats van eenzaam en zwaar.

Uitrol naar andere regio’s

Er is geld nodig voor het helpen opstarten van nieuwe lokale groepen, waar met name de logistieke processen vaak eerst voorgefinancierd dienen te worden om een echte lokale gebiedsgebaseerde aanpak van de grond te krijgen.

Wij willen samen met gevestigde en onafhankelijk werkende organisaties toewerken naar een merkwaardering voor korte-keten initiatieven, zorgboerderijen, csa’s, herenboeren en wat er nog meer gaande is in de buurt. Wij denken ook dat dit zichtbaar maken van deze initiatieven ze allemaal zal versterken en ook weer (aanvullende) kansen biedt voor partijen. Ook voor hen wil Food Value gaan opereren als een kenniscentrum. Zo maken we de echte lokale keten sterker en dat is wat -juist nu- heel belangrijk is.